MEDVEĐA

SUZA ZA EVROPU

Tople vode Medveđe su žila kucavica svih banja, od niške do bujanovačke. Ovde počinju sve vode i svi izvori juga Srbije

Medveđa ima banje, pečurke i lovnu divljač. Ima i solidne puteve, arheološka nalazišta, rudnik oniksa. Zanimljivu istoriju koja kaže da je kralj Milan Obrenović u njoj podigao džamiju, a njegov sin Aleksandar crkvu. Spremila je i poklon za Evropsku uniju – u jednom dvorištu videli smo veliku kamenu suzu, koju su umetnici, braća Radović, svojim rukama isklesali od kvalitetnog oniksa izvađenog iz obližnjeg rudnika. Ali, to je suza radosnica, koja će biti predata Savetu EU u znak zahvalnosti za punopravno članstvo do kojeg će doći, kako verujemo, jednog dana.

Mapa lokacije Medveđe

Medveđa je mala varoš sa tri hiljade stanovnika. Leži na rekama Jablanici i Lapaštici, i najmlađe je naselje u opštini. Sva okolna sela starija su od grada. Istorija kaže da je Medveđa nastala kad je srpska vojska 1878. godine oslobađala ove krajeve, pa joj je bilo potrebno neko zgodno mesto da se napravi kasarna i iz nje šalje hrana graničarima. To mesto, današnja Medveđa, bilo je najpodesnije zbog blizine svim ostalim selima.

Polumaraton kao tradicija

Vremenom su došli i zanatlije, trgovci, ugostitelji, a posle Drugog svetskog rata i industrija. Živelo se malo od zanata, malo od industrije, ali i voćnih plodova. Pekla se rakija kruškova, višnja se mrzla, brale pečurke i tako do danas, samo što je industrija u međuvremenu zamrla, a i stari zanati.

Panorama varoši sa tri hiljade stanovnika

U Domu kulture otvorena je prva cvećara, nedaleko odatle zatvorena je najstarija obućarska radnja bake Dobrinke Nikolić, nastala još u prvoj polovini XX veka. U podrumu su ostali poneki kalup i još neke stvari za koje se interesuje još samo istorijski muzej. Medveđa je dobila i školu krajem XIX veka, u toj zgradi su sada privremeni krov nad glavom našli beskućnici, a osnovna i srednja tehnička škola u koju dolaze i đaci iz Lebana premeštene su u druge zgrade. Najočuvaniji objekat potiče iz 1934. godine.

Dom kulture

U glavnoj ulici su Dom kulture, moderan objekat od sive fasadne cigle, a preko puta je velika zgrada opštine okrečena u žuto.

Medveđa ima i svoje manifestacije. Ovde se tradicionalno trči polumaraton, proslavlja Spasovdan, a na Veliku Gospojinu varošica prerasta u vašarsko mesto u kojem se pije i provodi pod šatorima i kafanama, a oni koji žive u dijaspori sastaju se sa prijateljima i kumovima.

Opština ima zvanično oko 10.700 stanovnika, ali je taj broj mnogo manji. Skoro svi stanovnici albanske nacionalnosti prešli su 1999. godine na Kosovo, ali se mnogi dalje vode u evidenciji, jer su zbog penzije i još nekih prava zadržali prebivalište. Većina Medveđana odlazi u Beograd i Leskovac na sezonski rad, obično rade građevinske poslove, i to one najteže, na skelama, a od onih koji su otišli na Zapad, najviše ih je u Vičenci. Zašto baš tamo, niko ne zna tačno da odgovori, ali svi pretpostavljaju da je prvi koji je otišao u ovaj italijanski grad povukao i ostale.

Pečurke i gusle

Oni koji ostaju bave se sečom šume, ili prikupljaju šumske plodove, kraj je bogat pečurkama – vrganjom i lisičarkom. U staračkim domaćinstvima se još proizvodi rakija, domaćice prave sireve, a nekoliko porodica ima farme ovaca.

U selu Sijarina kralj Milan Obrenović sagradio je džamiju u znak zahvalnosti starešini albanskog plemena Sahitiju. Prilikom oslobađanja Medveđe većina Albanaca otišla je sa Turcima na Kosovo, ali se Sahit već bio zamerio Turcima, pa je srpsku vojsku dočekao kao oslobodilačku. Vodio je sa njom bitke sve do Prištine i zbog svoje hrabrosti dobio visoka odlikovanja, državne počasti i penziju. Pored džamije danas se u Medveđi nalazi i muslimansko groblje, ali se umesto nišana grade kameni spomenici sa fotografijama počivših, što inače nije običaj u islamu, ali je postao u višenacionalnom mestu, gde se različite religije i običaji međusobno prepliću i uslovljavaju. Na krsnoj slavi imali smo priliku da uočimo – srpski domaćin gostu Albancu nazdravlja na albanskom jeziku.

Staro i novo

Medveđa je kraj brđana, osamdesetih godina XIX veka naselili su ga crnogorci koji su na molbu kralja Nikole upućeni u Srbiju, jer su u Crnoj Gori zaređale jedna za drugom četiri gladne godine. Meštani Medveđe i danas nose ista prezimena kao i njihovi preci sa Durmitora, iz Pive, Žabljaka... Srpski korpus dolazio je iz Negotinske krajine, Svrljiškog Timoka, Vranja i Kosova.

Gde su brđani, tu su i gusle, pa je 2004. godine Medveđa bila domaćin festivala guslara Srbije, Crne Gore i Republike Srpske. Tih nekoliko dana proteklo je u guslarskom jektanju, lokalni radio je direktno prenosio festival, a osim na radio-talasima guslalo se i po kafanama i gradskim ulicama.
– Razmišljamo o ideji i da u Medveđi osnujemo festival gljiva i da na ulazu u varoš postavimo skulpturu pečurke, mnogo je ovdašnjih porodica gljiva prehranila – kaže Dragiša Nikolić, v. d. direktora Turističke organizacije Medveđe.

Mata Hari

U Marovcu, selu na administrativnoj liniji, prve subote jula organizuje se kosidba na koju dolaze kosači iz cele Srbije. Na brdu Čair, priča nam Radosav Doderović, pokretač ovih susreta, okupi se i po 600-700 učesnika i posmatrača, a kad se proglasi prvi kosac i završe takmičenja u pratećim disciplinama – skok u dalj, nadvlačenju konopca, sečenju motornim testerama, ispijanju piva i gađanju vazdušnim puškama – prelazi se na druženje uz kuvanu jagnjetinu i pečenu prasetinu.

Sijarinska banja

Najpoznatija mesta u opštini su Sijarinska Banja sa jedinstvenim gejzirom, Tularska banja, Mrkonjski vis i planina Radan. Na gornjem Gajtanu, delu Radan planine, brojni su lekoviti izvori, a najpoznatiji je Viline vode. Ovaj izvor pomaže onima koji boluju od šećerne bolesti, povišenog krvnog pritiska, srčane aritmije i bolesti očiju. Radan se može proći uzduž i popreko, kao veliki nacionalni park, kroz debelu bukovu hladovinu sa pogledom na bujne livade ispresecane brojnim potočićima u podnožju.

U Sijarinskoj Banji nalazi se čak 18 ispitanih termomineralnih izvora, a najpoznatiji je Veliki gejzir, iza kojeg se nalazi rudnik oniksa. Na vrhu brda ispod kojeg se vadi ovaj visokokvalitetni mermer, sagrađena je crkva posvećena svetom Iliji. Odatle puca pogled na staru, žućkastu kuću Vere Pešić, višestruke obaveštajke iz Drugog svetskog rata, "medveđanske Mate Hari", koju su zajedno sa majkom An­đom pogubili četnici 1944. godine nedaleko od kućnog praga. Kao studentkinja Vera se u Beogradu zaljubila u nemačkog špijuna, i to je bio početak jedne kratke i blistave špijunske karijere, koja je zabeležena i u enciklopedijama obaveštajnih službi.

Osamnaest izvora u prečniku od pola kilometra

– Medveđa može da postane značajan turistički centar, u Sijarinskoj Banji su dva prirodna gejzira i jedan veštački, svih 18 termomineralnih izvora su u prečniku od pola kilometra, postoje stari gradovi još iz rimskog perioda na Mrkonjskom i Tularskom visu. Ono što bi moglo da značaj­no unapredi razvoj turizma ovog kraja bio bi zajednički nastyp juga Srbije. Od Sijarinske Banje do Đavolje varoši putuje se svega sat vremena, a do rimske naseobine Caričinog grada četrdesetak minuta, sat vremena do Kuršumlijske i Prolom banje. Putevi su urađeni, nemamo jedino završen put do Vranja. Tople vode Medveđe su žila kucavica svih banja, od Niške Banje do Bujanovačke, ovde počinju sve vode i svi izvori juga Srbije – kaže Slobodan Drašković, predsednik opštine.

Dragoljub Stevanović
Politika MAGAZIN 565 – 27.07.2008.