DAMASK

NAJSTARIJA PRESTONICA

Damask, koji su nekad nazivali mirisnim ili rajskim mestom, biserom Orijenta i "gradom Arama, sa mnoštvom stubova, kakav još nije sagrađen na zemlji", slikovito se može nazvati kao put kroz vreme. Mesto susreta sa istorijom. Mnogo toga se ovde dešavalo u prošlosti što je imalo snažan uticaj i ostavilo pečat na potonja zbivanja i izvan prostora današnje Sirije, Bliskog istoka i Mediterana

Prestonica Sirijske Arapske Republike danas broji između 5 i 7 miliona stanovnika (nepreciznost je posledica prihvatanja ogromnog broja izbeglica iz susednog Iraka nakon američke invazije). U istoriji ljudskog roda Damask slovi kao najstariji glavni grad na svetu.

Mapa lokacije Damaska

Damask je prestonica različitih plemena, gradova-država, kalifata, emirata, naroda, dinastija, civilizacija i vera, u kontinuitetu od oko 5 hiljada godina. Nikao je u plodnoj pitomini nekadašnje oaze duž Barade (nakon Eufrata druga reka po veličini u zemlji), omeđenoj ogolelim planinskim masivima. U trećem milenijumu p.n.e. njegovi prvi žitelji su bili Aramiti. Prvi pisani tragovi o tome nalaze se na tablicama pronađenim u mestu Ibla i u drevnim spisima egipatskih faraona.

Sablje dimiskije

Damasku i Siriji poznavaoci pripisuju mnoge tekovine današnje civilizacije. U vezi sa ovdašnjim prostorima su počeci agrokulture (otkriće da iz semena mogu da izrastu nove biljke), počeci tajne metalurgije (mogućnost oblikovanja bronze i bakra), prvi alfabet u istoriji čovečanstva, feničanski jezik kao trgovački jezik antičkog sveta, manufakturna izrada svilene odeće sa zlatnim nitima…

Damask – panorama grada

Siriju mnogi nazivaju i kolevkom hrišćanstva: u njoj su nastale neke od najstarijih hrišćanskih zajednica i najstarije crkve na svetu. Damask je više vekova bio i prestonica-sedište kalifata islamskog sveta na vrhuncu moći. Ovde su zanatlije kovale sablje "dimiskije", duvači stakla su pre 3.000 godina otkrili bojeno staklo (tek mnogo vekova posle nove ere će dospeti do Venecije), a nedavno je obnovljena agencijska vest da su francuski arheolozi otkrili najstariju sliku na svetu oslikanu postojanim bojama.

Spasonosna reka Barada

Damask je bio i važna raskrsnica puteva kojima su se kretali karavani, sredokraća na "putu svile" između Kine, Bliskog istoka i evropskih zemalja.

Na ovim prostorima smenjivali su se narodi i vojske, kulture, religije, civilizacije, ostavljajući za sobom manje ili veće tragove koji su delom sačuvani do današnjih dana. Sirijom su, između ostalih, vladali Egipćani, Grci, Vavilonci, Persijanci, Rimljani, Vizantijci, Mongoli, krstaši, Turci, Englezi i Francuzi. U osvajačke pohode, vojske su predvodili faraoni Tutmes i Ramzes II i vojskovođe Aleksandar Makedonski i Napoleon Bonaparta. Arapi su došli u VII veku. Smenjivale su se dinastije, graditelji i rušitelji, pljačkaši i dobrotvori, vojni i politički savezi, ustanci i ratovi, do konačnog oslobođenja zemlje 1945. godine. Damask je bio u centru svih zbivanja i stradanja, ali i u vrhu nacionalnog otpora. Kasnije će doći do nekoliko oružanih sukoba Arapa i Izraelaca (deo Golanske visoravni je još uvek okupiran). Teritoriju današnjeg Izraela ovde i danas nazivaju Palestinom.

Okupirani deo Golanske visoravni

Bogatstvo raznolikosti

Preplitanje i prožimanje starog i novog i nezaobilazan istočnjački šarm – to je slika današnjeg Damaska, grada punog života. Njegova beskrajna panorama, kao na dlanu, otkriva se sa obližnjeg vidikovca – stenovitog brda Kasjun na koje su se "prislonile" mnoge kuće i ulice predgrađa koje izgledaju kao da su rasle sa njegovim strmim liticama.

Nezaboravan prizor pruža se sa terasa omanjih restorana, uz kvalitetne domaće sokove i ukusne kolače, kafu ili čaj od mente. Kada se spusti noć i brdo utone u san, na hiljade svetiljki svetluca u mraku poput nasumice razbacanih zvezda. Grad je okupan svetlom raznobojnih uličnih svetiljki i farovima automobila, nizovima sijalica duž i oko vitkih minareta i blještavim izlozima.

Gradom neprekidno prolaze reke automobila

Pravu sliku života grada možete steći tek kada zakoračite na njegove bulevare. Reka automobila u kojoj se sreću sve poznate svetske marke i modeli, ali i godišta proizvodnje, sa velikim brojem taksi vozila žute boje, nezadrživo se kotrlja ulicama Damaska. Zaustavljanja su retka, čemu, svakako, pogoduje relativno mali broj semafora i pešačkih prelaza.

Taksi vozila su žute boje

Gradski bulevari obeleženi su samo jednom središnom linijom, pa je vozačima prepušteno da sami obrazuju kolone, čiji se broj neprestano povećava ili smanjuje. Oni to čine veoma vešto. Prednost se "reguliše" reskim zvukom sirene ili pokretom ruke izbačene kroz prozor automobila, sa istančanim osećajem za ubacivanje i u najmanji prazan prostor, tik uz branik ili bok susednog vozila. Nasuprot očekivanjima neupućenih, kažu da je malo udesa i da se sve odvija nekom, strancu nedokučivom, logikom. Naravno, sve to uz neizbežnu toleranciju i bez opuštanja.

– Za vreme vožnje se uključuju sva čula – slikovito objašnjava naš vodič.

Stambene zgrade

U bojama ugaslog okeana

Sklad starog i novog obeležja su i arhitekture grada. Dominiraju stambene zgrade pravilnih geometrijskih oblika, sa malim brojem spratova, pretežno sivo-žute boje, čiji mirisi, u zavisnosti od godišnjeg doba, povremeno prostruje Damaskom. Neko ih je poetski uporedio sa bojama ugaslog okeana i jednobojnog stepsko-pustinjskog tla. Krovovi su ravni, a najčešće načičkani satelitskim antenama. Na nekima se prikuplja kišnica ili boravi tokom letnjih žega. Okolo su prostrane terase i balkoni, a prozori su, neretko prekriveni tkaninama ili šalonima od rezbarenog drveta. U nedalekoj prošlosti ženama su ti prozori služili kao prozori u svet, zaklanjajući ih istovremeno od pogleda tog istog sveta.

Grad muzej

Srce starog dela grada

Poznavaoci uslovno dele grad na stari i novi Damask, mada su se njihove granice odavno stopile u zgusnutu celinu. Između starih zgrada provlače se uske, krivudave uličice sa mnoštvom malih zanatskih radnji. U njima se proizvodnja obavlja na stari način, od korišćenja razboja za tkanje, do filigranske izrade nakita ili spravljaanja sapuna od maslinovog ulja, parfema, začina…

Između su nacionalni restorani sa bogatom ponudom tradicionalne kuhinje, ali i novi restorani po uzoru na evropske. Okolo, prostor osvaja nova arhitektura: moderna zdanja u kojima su smeštene državne institucije, banke, predsravništva, luksuzne stare i nove palate i vile, parkovi sa belim jasminom, jednim od nacionalnih simbola, široki trgovi sa vodoskocima, kao i impozantni objekti iz lanca poznatih svetskih hotela. Opšti utisak se pojednostavljeno može sažeti u dve reči: bogatstvo raznolikosti.

Istočna Bab Šarki kapija rimskog bedema

Među znamenitostima starog Damaska koje svakako treba videti su ostaci bedema podignutog u doba Rimljana, kojim je tadašnji grad bio opasan. Dogradili su ga i koristili i arapski vladari. Grad je imao sedam kapija, a svaka od njih u svom nazivu ima predznak "bab" (u značenju vrata). Oko kapija su bile grupisane kuće ljudi povezanih rodbinskim ili religijskim vezama.

Zid je tokom vremena, zavisno od istorijskih (ne)prilika, održavan i dograđivan za odbranu, kasnije je rušen, a kamen korišćen za gradnju drugih objekata. Sačuvano je oko 500 metara bedema u nekadašnjem obliku i dve kule, a kapije su uglavnom srasle sa zdanjima koja su u međuvremenu nikla ili su preseljene na druge lokacije. Potpuno je očuvana jedino istočna Bab Šarki kapija.

U srcu starog grada je i džamija Omajada, zanimljive prošlosti. Sagradio ju je kalif Abdul Malek 705. godine. Podignuta je na temeljima nekadašnjeg hrama aramenskog boga Hadada (boga drevnih Sirijaca od pre 3.000 godina). Tokom rimske ere bio je hram Jupitera Damaskog, da bi u IV veku, u vreme širenja hrišćanstva, ovde bila crkva posvećena Svetom Jovanu Krstitelju.

Džamija Omajada, jedno od najzačajnijih svetilišta

Dugo godina hrišćani i muslimani su zajednički koristili molitveni prostor. Malek je hrišćanima ustupio prostor za gradnju crkve i odlučio da napravi impozantnu džamiju "koja treba da odgovara raskoši i veličini tadašnjeg islamskog carstva (prostiralo se zapadno do Pirineja, a na istoku do kineske granice). Izgradnja je trajala deset godina, uz ogroman broj graditelja i umetnika i velika ulaganja (oko 11 miliona zlatnih dinara). Nova džamija sa tri minareta različitog izgleda, ogromnim dvorištem popločanim mermerom i impozantnim molitvenim prostorom, poslužila je kao arhitektonski uzor i model hiljade drugih džamija širom islamskog sveta.

Omajada je i danas stecište vernika, Sirijaca i hodočasnika, pretežno iz susednih arapskih zemalja, jer je visoko rangirana na lestvici muslimanskih svetilišta, ali i hrišćana koji dolaze da se u delu molitvenog prostora džamije poklone moštima Svetog Jovana Krstitelja kome i muslimani odaju počast. Duh verske tolerancije vidljiv je i u drugim delovima grada. Neretko se jednim kadrom objektiva mogu istovremeno snimiti minareti džamija i crkveni tornjevi.

Prava ulica

Damask je od pamtiveka bio i ostao svojevrstan trgovački centar. Trgovački duh oseća se na svakom koraku, od ulica u kojima saobraća mnoštvo malih šarenih kamioneta za transport robe, do čitavih trgova i kvartova u kojima si nikli savremeni prodajni prostori sa bogatom ponudom domaće i strane robe firmi zvučnih imena. Uporedo opstaje i tradicionalna trgovina sa naglašenim obeležjima prošlosti. Pa, ko šta voli…

Natkriveni bazar

Sukovi (otvoreni i pokriveni bazari) ne prestaju da privlače turiste – zbog raznovrsnosti i bogatstva ponude, zanatskog umeće i originalnosti proizvoda. Nekima godi i neizbežno cenkanje kojim se početna cena može prepoloviti, kao i drevna arhitektura sa svim odlikama Orijenta. Ambijentalna celina starog bazara koja je pod zaštitom UNESCO-a obnavlja se i čuva započetom restauracijom.

Svaki od desetak sukova prepoznatljiv je po proizvodima koji čine pretežan deo njegove ponude: najkvalitetnija svila (brokat), koža, proizvodi od bakra, mesinga, srebra, drveta i stakla, suveniri, tradicionalna odeća, muzički instrumenti, začini, poljoprivredni proizvodi, slatkiši punjeni pistaćima, kućna potrepštine, voće…

Što dan više odmiče (većina radnji se otvara posle 10 sati), sve je više trgovaca i kupaca, da bi se uveče u trgovačke delove grada, čija središna ulica odgovara svom nazivu – Prava, slila prava reka ljudi, meštana i turista. Pravi kolorit boja, odeće i različitih jezika za sporazumevanje. Do kasno u noć traje uobičajena ljudska graja, uz povremene uzvike uličnih prodavaca, raznosača čaja sa neobičnom posudom na leđima, nalik na kakav muzički instrument, kao i dečaka koji zarad džeparca demonstriraju mogućnosti balona sa pokretnom elisom…

Pijaca za lenje žene

U užem centru grada, u naselju Šalan, meštane dočekuje otvoreni prodajni prostor neobičnog imena – pijaca za lenje žene. U njoj se može kupiti pripremljeno povrće (iseckani luk, kupus, krompir, očišćena šargarepa i sl.) spremno za kuvanje, pečenje i prženje, bez ikakve dodatne obrade.

Narodni muzej

Znatiželjne u Damasku očekuje pravo bogatstvo arheološkog, istorijskog i kulturnog nasleđa. Prava riznica eksponata koje treba videti izložena je u mnogim muzejima, posebno u Narodnom i Istorijskom. Čitav stari grad je, zapravo, muzej na otvorenom. U njemu su rimski slavoluci i stubovi sa kapitelima, ostaci nekadašnje citadele, raskošni mozaici, Saladinova grobnica, drevne palate, oko 200 starih kupatila (hamama)…

Džamija Al Sulejmanija

Znamenitosti

Brojne vernike i turiste privlače i verski objekti, džamije i crkve, originalne arhitekture praćene zanimljivim istorijskim činjenicama koje se prepliću sa narodnim predanjima i legendama. Pre svih interesantna je džamija Al Sulejmanija, delo čuvenog arhitekte, delo čuvenog arhitekte Sinana i crkva Svetog Pavla, propovedača hrišćanstva, jedna od najstarijih u hrišćanskom svetu.

Crkva Svetog Pavla

Nakon višednevnog razgledanja Damaska, uz realan osećaj da je još mnogo toga moglo da se vidi, posetilac može da obiđe i druga atraktivna turistička mesta i izletišta u Siriji. Pre svega, drevni grad Bosru na krajnjem jugu jugu, ili letovalište Latakiju na severu, u središnjem delu delu morske obale duge oko 200 kilometara. U unutrašnjosti zemlje su dobro očuvane tvrđave koje su gradili krstaši i čuveni nacionalni vođa Saladin.

Latakija, pogled sa hotelskog balkona

Tu su i nezaobilazna drevna hrišćanska svetilišta u Seidnaju i, posebno, Maluli. U njoj je sačuvan, u izvornom obliku, aramejski jezik kojim je, prema predanju, govorio Isus Hristos. Obavezno treba videti bogato i dobro očuvano arheološko nalazište u oazi Palmira, uz usputnu pauzu u "Bagdad-kafeu", poznatom svratištu karavana na putu od Damaska do Iračkog glavnog grada. Ta mesta je, u organizaciji Sirijske ambasade i Ministarstva turizma te zemlje, krajem oktobra obišla i grupa srpskih novinara i turističkih radnika, prateći masovnu smotru pesme i folklora u okviru međunarodnog festivala "putevima svile".

Palmira, ostaci Dioklecijanovog logora

Prijateljstvo koje traje

Bilo bi nepravedno ne pomenuti i gostoprimstvo prema posetiocima iz Srbije: počev od zvaničnika do običnih građana prilikom neplaniranog susreta. Duž celog puta bili smo okruženi izuzetnom pažnjom. Na ulici su nam trgovci nudili ukusne slatkiše ili tek isceđeni koktel egzotičnog južnog voća, pa i dodatno nižu cenu samo zato što smo iz Srbije. Takav odnos meštana prema Srbima je delom zbog sećanja na bliske političke veze iz prošlosti iz doba nesvrstanih, izgrađenih objekata naših graditelja, poput hidrocentrale na Baradi koja je delo srpskih graditelja, a delom zbog nedaća kojima su obe zemlje izložene.

Najbolji graditelji tih veza su nekadašnji studenti koji su se školovali u našoj zemlji, a danas su uspešni stručnjaci i poslovni ljudi. Neki od njih su nam otvorili vrata svojih poslovnih prostorija i pozvali nas da budemo gosti u njihovim domovima. Za Arape je to izuzetan gest prijateljstva, koji je sledio i naš vodič, srpski zet i naš sugrađanin, dr Mohamad Jaser Havari.

U Beogradu i Damasku sklopljeno je oko 4.000 mešovitih brakova. Najlepša spona ova dva naroda.

Stanoje Jovanović
Politika MAGAZIN 538 – 20.01.2008.