TRST

U TRST PO FARMERKE

Dok su poznati pisci Džems Džojs, Rilke, Italo Svevo tražili inspiraciju u gradu na obali mora, brojni Jugosloveni su u srećno vreme bez viza ispijali espreso i kupovali garderobu

Grad Trst (Trieste) je na idealnoj lokaciji. U zaleđu su mu zelene i bele litice krečnjačkog platoa, a spreda gleda u plavi Jadran. Izbliza, međutim, mesto otkriva atmosferu pregažene nadmenosti. Na glavnim trgovima trava izbija iz betona, a kanal, pun kafića na otvorenom, tužni je podsetnik na lepšeg suseda – Veneciju.

Mapa lokacije Trsta

Sam grad je pomalo čudan: kapitalistička kreacija izgrađena da odigra ulogu koja više nije aktuelna, mada kao kod mnogih drugih luka u Evropi, iznurenost koja je odavno prevladala, sada ustupa mesto novom optimizmu.

Rimljani su osvojili Trst 178. godine p.n.e., ali iako su znaci njihove okupacije raštrkani po gradu, ono što odmah upada u oči jeste njegova savremenost. Sa izuzetkom dvorca i katedrale San Đusto i male srednjevekovne četvrti, cela gradska istorija pre XIX veka čini se bledom i nejasnom pored masivne neoklasične arhitekture čoveka po imenu Borgo Terezijano, koji je inicirao njegov razvoj i po kojem je dato ime modernom gradskom centru.

Trst se razvio u severoistočnom delu Italije, na samoj granici sa Slovenijom, koja grad okružuje sa juga i istoka. Na zapadu je Jadran, a na severu uska veza sa ostatkom Italije. Od Rima udaljen je 670 kilometara, a od Ljubljane, prvog većeg grada, svega 95 kilometara.

Grad političkih ekstrema

Panorama grada

Trst je većim delom izgrađen austrijskim kapitalom, da bi poslužio kao južna luka Habzburške monarhije. Nakratko je zasenio Veneciju kao jadransku severnu luku, ali njegovom vrhuncu došao je kraj 1918. godine, kada je konačno postao italijanski i kada se ispostavilo da, uprkos svim dobrim namerama, Italija nema ekonomsku primenu za njega. Grad je venuo 60 godina i tek sada sebi stvara novu ulogu. Nalazeći se na političkoj i etničkoj granici između latinskog i slovenskog sveta, Trst je dugo bio grad političkih ekstrema.

U XIX veku bio je kolevka italijanskog nacionalističkog pokreta za "otkup" austrijskog zemljišta od Trsta, Istre i Trentina. Posle 1918. godine tenzija se povećala, dovodeći do snažnog fašističkog prisustva u Friuliju. Jugoslavija i saveznici borili su se za Trst sve do 1945. godine, kada su grad i njegov pojas obale ostali Italiji, mada definitivno nije određena granica do 1975. godine. Tito je zadržao Istru, čija je uplašena italijanska populacija emigrirala u ogromnom broju: Rijeka je, na primer, ostala bez 58.000 od 60.000 svojih italijanskih građana.

Slovenačka populacija u oblasti oko Trsta, ranije u većini, odjednom je počela da biva tretirana kao druga klasa, Italijani su dominirali u politici i kulturi, a nacionalističke partije gradile su podršku na tenzijama između ove dve zajednice.

Stecište intelektualaca

Pogled na luku

Brojni strani pisci boravili su u okolini Trsta, među najpoznatijima su bili Džems Džojs i Rajner Marija Rilke, a među matičnim piscima su bili Umberto Saba i Italo Svevo. Frojd je takođe proveo neko vreme istražujući u Trstu, kao student medicine, a grad je postao prvi italijanski centar psihoanalitičke misli pod Frojdovim učenikom Eduardom Vajsom.

Godine 1980. Trst je postao prvi grad u Italiji koji je potpuno zatvorio svoju staru psihijatrijsku bolnicu. Gradski alternativni zdravstveni program u zajednici, koji je pokrenuo doktor Franko Basalja 1970. godine, sada se smatra uzorom na tom polju.

Bilo nekad

Crkva Sv. Antonija i kanal

Trst je najviše poznat kao važna luka, te stoga gradska luka i zauzima veći deo grada. Za vreme SFRJ bio je važno šoping odredište Jugoslovena. Ovde se decenijama nabavljala jeftina zapadna roba. Međutim, ratovi na jugoslovenskim prostorima, ali i liberalizacija tržišta poslednjih godina gotovo je uništila ovaj vid gradske privrede. Prošle godine Trst je imao nešto više od 200.000 stanovnika, gotovo isto kao na početku XX veka, a za 50.000 manje nego pre pola veka. Opšte opadanje broja stanovništva tokom proteklih decenija odražava se i na gradsko stanovništvo koje je izuzetno staro – prosečan Tršćanin ima 46 godina.

Prirodni priraštaj u gradu je svega 7.6 odsto, najmanji od značajnijih italijanskih gradova. Grad danas ima znatno manju nacionalnu šarolikost naspram stanja od pre jednog veka. Čak 94 odsto stanovnika su Italijani. Među njima postoji i značajan broj pripadnika slovenačke nacionalne manjine, koji upravo u Trstu imaju svoje kulturno središte. Ostalih šest odsto su doseljenici iz svih krajeva sveta, ali najviše sa Balkana. U gradu se govori italijanski jezik, mada se tradicionalno koristi veoma posebna venecijanska varijanta.

Gradske znamenitosti

Glavni gradski trg Ponte Roso

Trst je sačuvao staro gradsko jezgro iz XVIII i XIX veka. Ono je po svom "severnjačkom" izgledu i pravilnoj uličnoj mreži potpuno drugačije od drugih jezgara italijanskih gradova, jer je uticaj habzburške arhitekture bio veliki. Tako Trst više podseća na Beč nego na obližnje Veneciju i Veronu.

Grad ima veći broj trgova sa mnogo crkava, palata, zdanja, spomenika. Zbog nedostatka prostora, tršćanske zgrade, čak i one stare nekoliko decenija, imaju visoku spratnost.

Pravoslavna crkva Sv. Spiridona

Za srpsku kulturu potrebno je istaći pravoslavnu crkvu Sv. Spiridona na glavnom gradskom trgu Ponte Roso. Ova crkva je jedna od najvećih u srpstvu, a govori o nekadašnjem bogatstvu nevelike srpske zajednice u Trstu. Crkva Sv. Spiridona je bila i ugledna građevina za hram Sv. Save na Vračaru.

Klima, ishrana i piće

U Trstu je izmenjena sredozemna klima sa značajnim uticajem kontinentalnog severa i zato su zime oštrije, a leta blaža nego u drugim delovima Italije. Ovaj sudar klima očitava se i u veoma jakim vetrovima (bura). Jadransko more je u ovom delu najhladnije i nema plavu boju kao u južnim delovima.

Kuhinja Trsta je izmešana sa gulašima, rezancima od krompira i knedlama od sira na većini menija, kao i nekim odličnim jelima od ribe. Lokalno oštro crno vino, napravljeno od grožđa koje se gaji samo u krečnjačkim planinskim krajevima, bilo je omiljeno vino rimskog cara Livija.

Mnogi turisti koji žele da probaju jednostavnija jela idu u osmiže, improvizovana mesta za jelo koja nude najjednostavnije lokalne proizvode po niskim cenama. Postoji i ulica sa prehrambenim radnjama – sirevima, kuvanim mesom, maslinama, testeninom i drugim. Trst je najpoznatiji u Italiji po svojoj kafi.

Suzana Obradović
Stil magazin 141 – 07.09.2009.