POŽAREVAC

U ZAGRLJAJU TRI REKE

Požarevac druga prestonica kneza Miloša Obrenovića, nekad je bio centar važnih političkih, kulturnih i trgovačkih zbivanja, a danas je grad spokoja i uspomena

Nema ništa lakše nego stići u Požarevac. Grad Ljubičevskih konjičkih igara udaljen je samo osamdeset kilometara od Beograda i nalazi se na nekadašnjem carskom drumu koji je povezivao sever i jug Balkanskog poluostrva, a današnjem tranzitu koji spaja „Niški” auto-put sa Đerdapskom magistralom.

Mapa lokacije Požarevca

Dobra povezanost i velika prirodna bogatstva Stiške ravnice na kojoj se Požarevac razbaškario u zagrljaju triju reka, Dunava, Velike Morave i Mlave, učinila su da postane veoma razvijen industrijski, administrativni i kulturni centar bivše Jugoslavije. I pored toga što su mu rat, koji se dogodio u državi devedesetih godina minulog veka, i težak ekonomski položaj koji je usledio kao posledica, umnogome destabilizovali tako zavidne pozicije, i dalje je ostao centar i sedište Braničevskog okruga i Braničevske eparhije. Mada nije ni najlepši, ni najznačajniji, a ni najveći, ima dovoljno razloga da se u njega svrati.

Centralni trg

Požarevac vas neće na prvi pogled zablesnuti sjajem i glamurom. Godinama nije menjao ruho, pa nije čudo što fasade na uglednim građanskim kućama i stambenim zgradama nešto novijeg datuma deluju kao popucali šavovi. Njegova lepota se i ne ogleda u spoljašnjem izgledu. On je kao predratni džentlmen. Drži do neprolaznih vrednosti koje dolaze do izražaja iako nisu upadljive. Gde se one u Požarevcu kriju?

Knez – pravo iz Pariza

Okružno zdanje – zgrada opštine

Da bi se bolje upoznao duh jednoga grada, treba najpre zaviriti u Istorijski arhiv, kao u dušu čoveka. Najznačajnijim i najstarijim arhivskim fondom koji se nalazi u njegovim depoima, smatra se Načelstvo okruga požarevačkog od 1839–1922. godine i Zbirka crkvenih matičnih knjiga koje obuhvataju period od 1817–1924. godine. Zanimljivo je da se ovde čuva i ukaz kneza Miloša iz 1817. godine kojim se zabranjuje kupovina i prodaja devojaka za sklapanje braka kao i druga brojna originalna dokumenta koja govore koliko često je Požarevac bio vrlo važno mesto zbivanja. Iz njih se saznaje da je baš ovde, 7.maja 1821. godine formiran prvi Nahijski sud u Srbiji, a 1915. godine pokrenuta prva škola za pilote i vazduhoplovne izviđače, da je 1847. godine izgrađen Magistrat, na dan Svetog Save 1847. godine osnovana Narodna biblioteka, jedna od osam najstarijih u Srbiji ili da je od 1929–1934. godine postojalo Pozorište dunavske banovine, posle čega grad do danas više nema profesionalno pozorište. Zbog velikog interesovanja samih građana za sopstvenu istoriju, već tri godine zaredom jednom mesečno organizuju se izložbene postavke.

Saborna crkva i spomenik Miloš u parku

Požarevac je u XIX veku bio i druga prestonica kneza Miloša Obrenovića. U njemu je gradio konake za sebe i porodicu, razvijao trgovinu, jer je i sam bio trgovac, oslobodio ga od Turaka u Drugom srpskom ustanku 1815. godine, a četiri godine kasnije izgradio i Sabornu crkvu posvećenu Svetim arhangelima Mihailu i Gavrilu koja je danas najstariji objekat u gradu. U lepo uređenom gradskom parku ispred Okružnog zdanja, on i danas „dočekuje i ispraća” putnike namernike. Spomenik „Miloš u parku” delo je poznatog vajara Đorđa Jovanovića, urađeno u Parizu 1897. godine, a na inicijativu Turističke organizacije nedavno je izrađena i mesingana statua kao reprezentativni suvenir.

Velelepna zgrada Okružnog zdanja iza njega podignuta je 1889. godine. Prema pričama starih Požarevljana na izgradnji su angažovani italijanski majstori, te zbog toga arhitektonski podseća na objekte italijanske renesanse. U njoj je danas smeštena Skupština opštine, ali, kao jedan od najlepših primera ondašnjeg graditeljstva, pre svega predstavlja ponos grada.

Narodni muzej

Nedaleko odavde ukazuje se još jedno, veoma značajno kulturno-istorijsko obeležje. Narodni muzej, posle beogradskog, najstariji u Srbiji. Dovoljno je da pogledate odeljenje arheologije sa lapidarijumom i impozantnim predmetima sa Viminacijuma (freske izuzetne lepote, pozlaćena ogledala, keramičke svetiljke i figure, bogata kolekcija staklenog posuđa...) koji svedoče da je život u vreme rimske imperije (od I do VII veka) u ovim krajevima bio veoma bogat, pa da shvatite da svet ne počinje od nas, već mnogo, mnogo ranije. U sklopu Muzeja je i etno park na Tulbi sa kućom, okućnicom, bunarom sa vitlom, brvnarom i nekoliko zanatskih radionica iz XIX veka, radi očuvanja starih zanata (grnčarski, opančarski, sarački, kazandžijski...) po kojima je ovaj okrug bio poznat.

Viminacijum

I pored velikog značaja ovih institucija, mnogi će ispred njih ipak staviti istinski hram umetnosti – Galeriju u rodnoj kući Milene Pavlović-Barili. Kad kročite u memorijalnu sobu u kojoj još stoje nameštaj i njeni lični predmeti, stolica, štafelaj i sva umetnička dela, stiče se utisak da je ona samo minut pre vas izašla. Živela je kratko, ali je iza sebe ostavila brojna likovna dela koja se svrstavaju u poetski nadrealizam, a ona u najveće autoportretiste toga vremena u svetu. Nakon priče o ovoj talentovanoj ženi sa nedokučivom setom u očima, napuštate ove odaje blago opijeni kao posle ljubavnog sastanka.

Pod suncem tuđeg neba

Nakon toga krenuli smo ulicama grada. Jedna od njih, ulica Draže Markovića, u kojoj još stoji stara kaldrma, danas je „radno mesto” požarevačkih rabadžija koji i leti i zimi satima čekaju da prevezu ugalj, drva, građevinski materijal ili da nekoga presele. Često je to uzalud, jer osim njih i stanara, malo ko tu ima neka posla. I u toku dana i uveče, najviše ih se sjati u pešačku zonu, u ulicu Stari korzo, gde su nanizani moderni kafići i butici. Dobro je što je među njima popriličan broj mladih, ali nije dobro što posle završene Gimnazije i srednje Ekonomske, Medicinske, Poljoprivredne, Politehničke i Više tehničke škole, inače smeštene u Staroj opštini koju je još 1880. godine projektovao Nikola Pašić, oni ovde i ne traže perspektivu. Mnogi svoju budućnost vide pod suncem tuđeg neba. Većina ima nekog bližnjeg koji će ga pre ili kasnije „povući” u Austriju, Nemačku, Italiju ili Švajcarsku.

Gradski park

Oni koji misle da lepše zemlje od Srbije nema i odlučno ostaju u svom Požarevcu, smišljaju milion načina da se zabave.

Ceo Požarevac je na nogama za vreme Ljubičevskih igara i tokom glumačkih svečanosti „Milivojevi dani” koje se održavaju prve nedelje u aprilu, u čast barda pozorišne scene Milivoja Živanovića, u organizaciji Centra za kulturu. Pored ove dve, važna manifestacija je i smotra folklornih ansambala sela Srbije.

Ljubičevske igre

I kafane su oduvek imale značajno mesto u životu Požarevljana. Zapisano je da je 1911. godine Požarevac imao 80 kafana i jednog lekara, a ni danas se broj ugostiteljskih objekata nije smanjio. Za razliku od ostalih, Vučko, vlasnik restorana „Gem” ne brine samo o dobrom zalogaju, već je i veliki poklonik sporta i umetnosti. Ko poželi, pre obroka može da odigra partiju tenisa, a za vreme obeda da uživa u izloženim delima vrsnih slikara, Dragana Kecmana, Paje Miladinovića i drugih učesnika slikarske kolonije.

Posle svega doživljenog, iz Požarevca odlazite sa „koferom” punim prijatnih utisaka, zahvaljujući gostoprimstvu naših domaćina, direktora pomenutih kulturno-istorijskih ustanova ove Opštine.

Dana Stanković
Politika MAGAZIN broj 476 od 12.11.2006.