Filadelfija je bila pozornica mnogih događaja, ličnosti i poznatih lokacija u američkoj istoriji. Tokom godina stvaranja Filadelfija je dobila mnogo predznaka, poput: "Grada Bratske ljubavi", "Kolevke Revolucije" i "Grada rođenja Nacije"... Ovde je proglašena Deklaracija o nezavisnosti od britanske krune, a datum njenog usvajanja danas poznajemo kao Dan nezavisnosti (Independence Day) - 04. jul...
Filadelfija je grad od izuzetnog značaja za američku istoriju i tradiciju i nalazi severoistočno od Vašingtona (na udaljenosti od 241 km), u jugoistočnom delu savezne države Pensilvanije, blizu zapadne granice države Nju Džersi. Najveći deo grada leži između zapadne obale reke Delaver (Delaware), koja se proteže od severa ka jugu kroz grad na istoku, i njene pritoke – reke Schuylkill na zapadu.
Mapa FiladelfijePretpostavljate, kao i većina severnoameričkih gradova, Filadelfija je podeljena u četiri kvadranta (poput Vašingtona, koji je ovaj sistem nasledio upravo od Filadelfije), koji su podeljeni Broad ulicom od juga ka severu i Market ulicom od zapada ka istoku. Na mestu njihovog ukrštanja, u centralnoj tački grada (kao što to u Vašingtonu predstavlja Kapitol – zgrada kongresa) nalazi se Gradska većnica – City Hall čiji visoki toranj, i pored oblakodera koji ga okružuju, dominira gradom svojom izuzetnom lepotom i značajem...
Panorama Filadelfije U martu 1681. godine engleski kralj Čarls II ustupio je deo zemlje, zapadno od reke Delaver, Vilijemu Penu, danas poznatom kao osnivaču Pensilvanije. Kralj Čarls je ovo područje nazvao "Pen" u čast Vilijemovog oca, kome je kralj dugovao dosta novca i usluga... U želji da unese "lični pečat" u novu teritoriju, Vilijem je imenu Pen pridodao i reč "sylvania" što znači "šumovita zemlja". Tako je nastalo današnje ime države Pensilvanija.
Gradska većnica Vilijem Pen je ozbiljno shvatio kraljevski dar i posvetio mu se u celini. Kao guverner i vlasnik teritorije uveo je liberalnu vladu i zakone koji su poštovali religijske slobode. Za novu prestonicu odredio je 1682. godine Filadelfiju, došavši do tog imena iz grčkog jezika, što znači "bratska ljubav". Veliki požar koji je 1666. godine zahvatio London, koji je i sam preživeo, naveo ga je da novu prestonicu koncipira kao mrežu uzdužno i popreko paralelnih širokih ulica (pod pravim uglom), što je kasnije poslužilo kao šema za ostale američke gradove. Uzane i nepravilno izukrštane ulice Londona su upravo doprinele neverovatnom širenju požara koji je uništio grad.
Filadelfija je ubrzo prerasla u drugi najveći grad Britanske imperije (posle Londona), mada je kasnije to mesto ustupila Njujorku. Tokom vremena je opozicija britanskoj kolonijalnoj politici svoje uporište sve više pronalazila u samoj Filadelfiji, gde su se okupljale vođe buduće Revolucije. Rezultat toga je proglašenje Deklaracije o nezavisnosti (04. jula 1776. godine), a 1790. godine Filadelfija postaje privremena prestonica novih Sjedinjenih država (kasnije je ovu "ulogu" preuzeo Vašington – 1800. godine). U Filadelfiji je osmišljen prvi američki Ustav i po prvi put prezentovan javnosti 1786. godine.
Za Filadelfiju se vezuju mnogi istorijski događaji, među kojima poseban značaj imaju oni koji nose predznak – "prvi u Americi" kao što su: prva javna škola 1689., prve državne dnevne novine 1719., prva državna biblioteka koju je osnovao Bendžamin Frenklin 1731., prvi objavljeni roman 1744., prva bolnica 1755., prva berza 1746, prvo osiguravajuće društvo 1759., prva američka zastava sa zvezdicama i prugama 1777., prva komercijalna banka 1781...
U periodu između 1793. i 1820. godine grad je zahvatalilo pet uzastopnih epidemija žute groznice koje su usmrtile na hiljade ljudi... Uzdrman velikom nesrećom i izgradnjom giganta na severu – Njujorka, grad polako gubi primat u kulturnom, komercijalnom i industrijskom smislu. Filadelfija nikada nije povratila svoj prvobitni status, uprkos kontinuiranim kulturnim i obrazovnim inovacijama, trgovini i brodogradnji koja je proizvela kratki uzlet tokom Drugog svetskog rata. Tokom sredine XX veka, kao i u većini američkih gradova, pažnja je posvećena srednjoj građanskoj klasi i širenju predgrađa. Osamdesetih godina prošlog veka povodom obeležavanja 200-te Nacionalne godišnjice grad je podvrgnut temeljnom uređenju i danas je kotiran među najpoželjnijim gradovima za život, sa izuzetnim stilom života i karakterom...
Obilazak grada
Filadelfija je ubrzo prerasla u drugi najveći grad Britanske imperije (posle Londona), mada je kasnije to mesto ustupila Njujorku. Tokom vremena je opozicija britanskoj kolonijalnoj politici svoje uporište sve više pronalazila u samoj Filadelfiji, gde su se okupljale vođe buduće Revolucije. Rezultat toga je proglašenje Deklaracije o nezavisnosti (04. jula 1776. godine), a 1790. godine Filadelfija postaje privremena prestonica novih Sjedinjenih država (kasnije je ovu "ulogu" preuzeo Vašington – 1800. godine). U Filadelfiji je osmišljen prvi američki Ustav i po prvi put prezentovan javnosti 1786. godine.
Za Filadelfiju se vezuju mnogi istorijski događaji, među kojima poseban značaj imaju oni koji nose predznak – "prvi u Americi" kao što su: prva javna škola 1689., prve državne dnevne novine 1719., prva državna biblioteka koju je osnovao Bendžamin Frenklin 1731., prvi objavljeni roman 1744., prva bolnica 1755., prva berza 1746, prvo osiguravajuće društvo 1759., prva američka zastava sa zvezdicama i prugama 1777., prva komercijalna banka 1781...
U periodu između 1793. i 1820. godine grad je zahvatalilo pet uzastopnih epidemija žute groznice koje su usmrtile na hiljade ljudi... Uzdrman velikom nesrećom i izgradnjom giganta na severu – Njujorka, grad polako gubi primat u kulturnom, komercijalnom i industrijskom smislu. Filadelfija nikada nije povratila svoj prvobitni status, uprkos kontinuiranim kulturnim i obrazovnim inovacijama, trgovini i brodogradnji koja je proizvela kratki uzlet tokom Drugog svetskog rata. Tokom sredine XX veka, kao i u većini američkih gradova, pažnja je posvećena srednjoj građanskoj klasi i širenju predgrađa. Osamdesetih godina prošlog veka povodom obeležavanja 200-te Nacionalne godišnjice grad je podvrgnut temeljnom uređenju i danas je kotiran među najpoželjnijim gradovima za život, sa izuzetnim stilom života i karakterom...
Obilazak grada
Ulica Broad Nakon izlaska sa auto puta iz pravca Vašingtona, iz pravca juga, ušli smo u pravu, veoma dugačku i već pomenutu Broad ulicu. Već po ulasku u nju, ispred nas se otvara predivan pogled na panoramu grada, čijim centrom dominira Gradska većnica (City Hall). Ulica Broad izbija tačno na glavni ulaz City Hall-a.
Ova ulica uvodi nas u etapama u Filadelfiju... Prolazimo pored gradskog sportskog kompleksa, gde se na jednom mestu nalazi nekoliko ogromnih stadiona i sporskih hala u kojima se može smestiti oko 200.000 gledalaca, prolazimo kroz njeno predgrađe gde preovlađuju niske stambene četvrti sa mnogobrojnim radnjama, noćnim klubovima i velikim muralima po kojima je Filadelfija poznata širom sveta, ulazimo u deo ulice zbog kojeg se ona još zove i Avenija umetnosti, a sve zbog mnogobrojnih muzeja, koncertnih dvorana i pozorišta... sve do njenog kraja, sve do City Hall-a.
Naravno, nismo ni pomišljali da u obilazak grada krenemo našim kolima, te smo ih se brzo "rešili" u obližnjem podzemnom parkingu (koji, uzgred, obzirom na centralnu gradsku lokaciju, košta 30 USD dnevno!). Nekako "udenuta" među ostalim zgradama Gradska većnica Filadelfije – City Hall predstavlja istorijsko obeležje grada od nacionalnog značaja i izuzetnu arhitektonsku celinu. Kada je sagrađena, predstavljala je najveću i najskuplju građevinu u Americi. Kao što je već pomenuto, nalazi se u samoj centralnoj tački grada, gde se ukrštaju dve glavne arterije – ulice Broad i Market. Njen toranj se uzdiže do visine od 166,6 metara na čijem vrhu se nalazi bronzana statua Vilijema Pena – osnivača Pensilvanije. Tokom svoje 100- godišnje istorije, veliko granitno zdanje, bilo je od izuzetnog značaja za interese javnosti, zdanje, gde su se donosile važne odluke za budućnost grada.
Ova ulica uvodi nas u etapama u Filadelfiju... Prolazimo pored gradskog sportskog kompleksa, gde se na jednom mestu nalazi nekoliko ogromnih stadiona i sporskih hala u kojima se može smestiti oko 200.000 gledalaca, prolazimo kroz njeno predgrađe gde preovlađuju niske stambene četvrti sa mnogobrojnim radnjama, noćnim klubovima i velikim muralima po kojima je Filadelfija poznata širom sveta, ulazimo u deo ulice zbog kojeg se ona još zove i Avenija umetnosti, a sve zbog mnogobrojnih muzeja, koncertnih dvorana i pozorišta... sve do njenog kraja, sve do City Hall-a.
Naravno, nismo ni pomišljali da u obilazak grada krenemo našim kolima, te smo ih se brzo "rešili" u obližnjem podzemnom parkingu (koji, uzgred, obzirom na centralnu gradsku lokaciju, košta 30 USD dnevno!). Nekako "udenuta" među ostalim zgradama Gradska većnica Filadelfije – City Hall predstavlja istorijsko obeležje grada od nacionalnog značaja i izuzetnu arhitektonsku celinu. Kada je sagrađena, predstavljala je najveću i najskuplju građevinu u Americi. Kao što je već pomenuto, nalazi se u samoj centralnoj tački grada, gde se ukrštaju dve glavne arterije – ulice Broad i Market. Njen toranj se uzdiže do visine od 166,6 metara na čijem vrhu se nalazi bronzana statua Vilijema Pena – osnivača Pensilvanije. Tokom svoje 100- godišnje istorije, veliko granitno zdanje, bilo je od izuzetnog značaja za interese javnosti, zdanje, gde su se donosile važne odluke za budućnost grada.
Masonski hram Odmah iza Gradske većnice, trgom Džona Kenedija, ne računajući oblakodere, dominira impozantna građevina – Masonski hram, sedište Velike nacionalne lože Pensilvanije. Ovaj hram predstavlja jedno od velikih "čuda" masonskog sveta... Čekić kojim je označena ceremonija postavljanja kamena temeljca za filadelfijski masonski hram, 24. juna 1868. godine, je isti onaj koji je koristio predsednik Džordž Vašington, takođe Mason, prilikom postavljanja kamena temeljca za zgradu Kapitola u Vašingtonu, 75 godina ranije. Hram je ukrašen najlepšim simbolima slobodnog zidarstva, koji nam predstavljaju prošlost, tradiciju i dragocenosti masonerije. Zanimljivost predstavlja mogućnost svakodnevnih turističkih obilazaka unutrašnjosti hrama, što je potvrda otvorenosti severno-američkih "Slobodnih zidara" i njihovog stremljenja ka opštem uspostavljanju visokih duhovnih vrednosti i nepostojanje predrasuda kod stotina hiljada posetilaca koji ga posećuju svake godine...
Dabl-deker firme "Big Bus Tours" Suočeni sa činjenicom da nam do mraka ne ostaje još mnogo, imajući u vidu doba godine (druga polovina septembra), opredeljujemo se da naš obilazak grada nastavimo u okviru neke organizovane ture. Do prave informacije smo došli izuzetno brzo, već u prvom hotelu na koji smo naišli. Ljubazno osoblje nas je uputilo na "Big Bus Tours" kompaniju koja organizuje obilaske grada u čuvenim "dabl-deker" autobusima, sa otvorenom gornjom platformom. Ulicom Market, na desnu stranu od City Hall-a, dolazimo do polazne tačke autobuske ture, u blizini National Constitution centra, centra koji se bavi proučavanjem američke istorije od vremena usvajanja prvog ustava.
Na polaznoj tački nije bilo ni jednog turiste, obzirom na to da smo došli na poslednju vožnju tog dana. Poučeni iskustvom iz Srbije, uplašili smo se da će vožnja biti otkazana i da će se naš plan u potpunosti izjaloviti. Međutim, na naše iskreno iznenađenje, autobus je bio na svom mestu, vozač sa upaljenim motorom u njemu, vodič spreman za pokret, a devojke koje prodaju karte sa velikim osmehom dobrodošlice na licu. Ni u jednom trenutku nismo osetili njihovu nervozu – ili pomisao "Pa zar su ovi turisti morali baš sada da dođu?!", naprotiv! I tako, vodič i autobus su bili samo naši... a simpatični vodič crne puti nam je poklonio izuzetnu pažnju... kao da je autobus pun turista.
Na polaznoj tački nije bilo ni jednog turiste, obzirom na to da smo došli na poslednju vožnju tog dana. Poučeni iskustvom iz Srbije, uplašili smo se da će vožnja biti otkazana i da će se naš plan u potpunosti izjaloviti. Međutim, na naše iskreno iznenađenje, autobus je bio na svom mestu, vozač sa upaljenim motorom u njemu, vodič spreman za pokret, a devojke koje prodaju karte sa velikim osmehom dobrodošlice na licu. Ni u jednom trenutku nismo osetili njihovu nervozu – ili pomisao "Pa zar su ovi turisti morali baš sada da dođu?!", naprotiv! I tako, vodič i autobus su bili samo naši... a simpatični vodič crne puti nam je poklonio izuzetnu pažnju... kao da je autobus pun turista.
Dom nezavisnosti Logično, prva i nezaobilazna gradska atrakcija prilikom njegovog obilaska jeste Dom nezavisnosti (Independence Hall) koji se nalazi u ulici Čestnut, između Pete i Šeste ulice. Zgrada je sagrađena u periodu između 1732. i 1756. godine i predstavljala je sedište Vlade provincije Pensilvanije. Od 1775. do 1783. godine bila je mesto zasedanja Drugog kontinentalnog Kongresa. Zasedanje se održavalo u skupštinskoj sali zgrade, u kojoj je Džordž Vašington proglašen za vrhovnog komandanta Kontinentalne vojske 1775. godine. Ovde je usvojena i Deklaracija o nezavisnosti 04. jula 1776. godine, novi dizajn američke zastave 1777. godine, kao i Ustav Sjedinjenih Država 1787. godine.
Zvono slobode
Zvono slobode
Zvono slobode U neposrednoj blizini Doma nezavisnosti nalazi se izloženo Zvono slobode (Liberty Bell) koje predstavlja simbol Filadelfije i američke nezavisnosti u celini... Kada je Vilijam Pen formirao vladu Pensilvanije, dozvolio je građanima da učestvuju u formiranju zakona i slobodu veroispovesti. Kolonisti su bili ponosni na slobodu koju im je Pen dao. Godine 1751. predsednik Skupštine Pensilvenije naložio je da se napravi novo zvono za Sedište Vlade. Zahtevao je da se na zvono ugravira stih iz Biblije: "Proklamuj slobodu u svim zemaljama i svim ljudima". Kao zvanično zvono Zgrade Vlade Pensilvanije (danas Doma Nezavisnosti), zvonilo je nebrojeno puta da najavi državne događaje, a u sećanju je ostala zvonjava 08. jula 1776. godine koja je najavljivala objavu Deklaracije o nezavisnosti. Početkom 1800. godine Zvono Slobode je započelo svoj "put" po zemlji. Služilo je za objave izložbi, sajmova, ali i da pomogne izlečenju razdora koje je usledilo posle građanskog rata. 1915. godine zvono je napravilo svoje poslednje putovanje i vratilo se u Filadelfiju, teško oštećeno, sa velikom naprslinom, gde sada tiho podseća na snagu borbe za slobodu.
Elfret aleja U samom srcu istorijskog dela Filadelfije (Old City) nalazi se Elfret aleja (Elfreth's Alley) za koju mnogi kažu da ne postoji ni jedno slično mesto u Americi... Ušuškane između galerija, kafeterija i modernih restorana, 33 kuće u Aleji Elfret građene su povodom uspostavljanja nezavisnosti države. Ona predstavlja nacionalno istorijsko obeležje i najstariju stambenu ulicu. Svake godine hiljade turista posećuju ovu ulicu, uživajući u kućama iz XVIII veka koje su i dan danas privatne rezidencije imućnijih stanovnika Filadelfije.
U nastavku naše vožnje kroz grad sledi kuća gospođe Betsi Ros (Betsy Ross House) – tipičan primer kako Amerikanci umeju napraviti atrakciju od svake sitnice. Betsi Ros je radila u porodičnoj krojačkoj radnji u kojoj su se, između ostalog, šile i zastave. Do skora se pretpostavljalo da je baš ona, prva osmislila američku zastavu sa zvezdicama i linijama 1777. godine. Međutim, ispostavilo se da ju je samo prva sašila za potrebe federalne Vlade. Posetioci, naravno, mogu uz plaćenu ulaznicu, ući i "diviti" se njenoj šivaćoj mašini.
U nastavku naše vožnje kroz grad sledi kuća gospođe Betsi Ros (Betsy Ross House) – tipičan primer kako Amerikanci umeju napraviti atrakciju od svake sitnice. Betsi Ros je radila u porodičnoj krojačkoj radnji u kojoj su se, između ostalog, šile i zastave. Do skora se pretpostavljalo da je baš ona, prva osmislila američku zastavu sa zvezdicama i linijama 1777. godine. Međutim, ispostavilo se da ju je samo prva sašila za potrebe federalne Vlade. Posetioci, naravno, mogu uz plaćenu ulaznicu, ući i "diviti" se njenoj šivaćoj mašini.
Avenija Bendžamina Franklina Srećom naš "dabl-deker" ubrzo nastavlja u pravcu znatno interesantnijih gradskih motiva kao što je Avenija Bendžamina Frenklina (Benjamin Franklin Parkway). Nju mnogi smatraju "delićem Pariza" u Filadelfiji, filadelfijskim jelisejskim poljima.
Katedrala Svetog Petra i Pavla Istina je da tu ne možete videti Triumfalnu kapiju, ali možete videti prelepe zgrade poput: Muzeja Umetnosti, Rodinovogmuzeja, Katedrale Sv. Petra i Pavla, brojne fontane, male parkove, statue i spomenike – koji ovoj ulici daju posebnu draž. Našu pažnju su, ipak, pre svega privukle zastave svih država sveta koje su zakačene na banderama... uz objašnjenje našeg vodiča da i na taj način Filadelfija pokazuje svoju otvorenost i "bratsku ljubav"celom čovečanstvu.
Avenija ili "Parkway" (jer vodi u pravcu ogromnog Fairmount parka), počinje od Trga Džona Kenedija i pruža se u pravcu severozapada... Nakon par stotina metara, sa desne strane ulice, nalazi se Katedrala Svetog Petra i Pavla, sagrađena između 1846. i 1864. godine. Otprilike na polovini avenije nalazi se prelepa Labudova fontana, na trgu Džejmsa Logana. Nakon mnogobrojnih crkava, katedrale, muzeja i statua dolazimo i do samog kraja Avenije Bendžamina Frenklina, do Trga Tomasa Ekinsa koji se nalazi nepostredno ispred Muzeja umetnosti, po mnogima najlepše građevine u Americi. Fontana i spomenik na trgu, posvećeni su Džordžu Vašingtonu, a četiri figure i životinje koje ih "čuvaju", predstavljaju četiri vodena puta Amerike - Misisipi, Potamak, Delaver i Hadson.
Avenija ili "Parkway" (jer vodi u pravcu ogromnog Fairmount parka), počinje od Trga Džona Kenedija i pruža se u pravcu severozapada... Nakon par stotina metara, sa desne strane ulice, nalazi se Katedrala Svetog Petra i Pavla, sagrađena između 1846. i 1864. godine. Otprilike na polovini avenije nalazi se prelepa Labudova fontana, na trgu Džejmsa Logana. Nakon mnogobrojnih crkava, katedrale, muzeja i statua dolazimo i do samog kraja Avenije Bendžamina Frenklina, do Trga Tomasa Ekinsa koji se nalazi nepostredno ispred Muzeja umetnosti, po mnogima najlepše građevine u Americi. Fontana i spomenik na trgu, posvećeni su Džordžu Vašingtonu, a četiri figure i životinje koje ih "čuvaju", predstavljaju četiri vodena puta Amerike - Misisipi, Potamak, Delaver i Hadson.
Filadelfijski Muzej umetnosti Filadelfijski Muzej umetnosti (Museum of Art) je toliko veliki da treba dobro udahnuti i pripremiti se za penjenje uz njegove velike ulazne stepenice. Stepenice, svakako pamte ljubitelji filma, jer je do njihovog vrha čuveni "Roki" (Silvester Stalone), u istoimenom filmu, istrčao sa pobednički podignutim rukama iznad glave. Gradnja Muzeja umetnosti započeta je 1919. godine. Prvi deo je otvoren za javnost 1928. godine. Danas se, zgrada od dolomita iz Minesote, nalazi na prostranstvu od 10 hektara, a noću posetiocima zastaje dah od njenog odbljeska u reci Schuylkill. U njegovoj kolekciji nalaze se čuvena umetnička dela među kojima se izdvajaju "Suncokreti" Van Goga, "Kupač" od Sezana i Pikasova "Tri Muzičara"...
Posle muzeja, pravo mesto za odmor i sređivanje utisaka je Fermont park (Fairmount Park). Park se prostire na površini od 4.180 hektara i predstavlja najveći park u Sjedinjenim Američkim Državama – veći čak od Central Parka u Njujorku. U njemu se možete šetati, voziti bicikl, voziti se brodićima... i osećati kao da ste duboko u unutrašnjosti zemlje, daleko od velikog grada.
Posle muzeja, pravo mesto za odmor i sređivanje utisaka je Fermont park (Fairmount Park). Park se prostire na površini od 4.180 hektara i predstavlja najveći park u Sjedinjenim Američkim Državama – veći čak od Central Parka u Njujorku. U njemu se možete šetati, voziti bicikl, voziti se brodićima... i osećati kao da ste duboko u unutrašnjosti zemlje, daleko od velikog grada.
Fermont park U parku se nalazi nekoliko miliona različitih vrsta drveća, dolina Robina Huda, letnja pozornica na kojoj se održavaju koncerti, amfiteatar filadelfijskog orkestra, mesta za piknik, teniski tereni, miljama dugačke biciklističke staze, staze za jahanje, stotine statua i spomenika (Grejs Keli, Jovanke Orleanke, Abrahama Linkolna i dr.), desetine zgrada iz XVIII i XIX veka i najstariji zološki vrt u Americi.
Sa laganog uzvišenja u okviru parka pruža se divan pogled na reku Schuylkill, njene zelene obale i panoramu grada... Visoke staklene poslovne zgrade u pozadini, podsećaju nas da Filadelfija, na prvi pogled okrenuta, isključivo, svojoj slavnoj istoriji, grabi krupnim koracima u budućnost.
Sa laganog uzvišenja u okviru parka pruža se divan pogled na reku Schuylkill, njene zelene obale i panoramu grada... Visoke staklene poslovne zgrade u pozadini, podsećaju nas da Filadelfija, na prvi pogled okrenuta, isključivo, svojoj slavnoj istoriji, grabi krupnim koracima u budućnost.
Zoran Đukanović
B92 – 31.12.2005.
B92 – 31.12.2005.
Нема коментара:
Постави коментар